छिः ह्यारेसमेन्ट

मकवानपुर बहुमुखी क्याम्पस कÔा १२ मा पढ्दै गरेकी बिना ५ किलोमिटर टाढा नवलपुरबाट हि“डेर आउन सम्भव नभएकै कारण म्याजिक भ्यान, माइक्रो वा ट्याम्पो चढेर कलेज आउनेजाने गर्छिन् । तर, उनको कलेज आउँदा र जाँदा सधैं तनाव व्यहोर्नुपर्ने हुन्छ ।


उनलाई कसैले नजिक्याएको दिनै हुँदैन अनि कसैले जिस्क्याएपछि उनको पारो तातिहाल्छ । रिस उठिहाल्छ । केटाहरुले कहिले गाडीमै भएको बेलामा उनको कपाल तानिदिन्छन् त कहिले पछाडि बसेर नानाभा“तिका कुरा सुनाएर दिक्क पार्छन् । तर, जिस्क्याउनेहरुलाई उनले केही गर्न सक्ने अवस्था छैन ।
यो समस्या बिनाको मात्रै होइन, सार्वजनिक सवारीको यात्रा गर्ने हरेक महिलाहरुले यस्तो समस्या भोग्नुपरेको हुन्छ । झन् किशोरी र युवतीहरुले यो तनाव बढी व्यहोर्नुपर्ने हुन्छ । हेटौंडामा अघिल्लो बर्ष आयोजना गरिएको एक तालिममा सहभागी पत्रकार महिलाहरुले आफ्नै कार्यालयका माथिल्लो तहका कर्मचारीले आफ्नो लगाईमा अनावश्यक टिप्पणी गरेर आनन्द मान्ने गरेको भन्दै आक्रोश पोखेका थिए । सञ्चारगृहमा मात्रै होइन, सरकारी होस् या गैरसरकारी जहाँतहीँ काम गर्ने महिला कर्मचारीमाथि पुरुष सहकर्मीले गर्ने अनावश्यक टिप्पणीले हैरान छन् उनीहरु ।
वा १ क्या च्वाँक देखिएको भन्ने, आज त क्या राम्री देखिएकी, सेक्सी देखिएकी भन्ने अनि तिमीजस्तै प्रेमिका खोजिदेऊ भन्नेजस्ता वाक्यांश सुन्दासुन्दा दिक्क लागेको एक गैरसरकारी संस्थामा कार्यरत महिला कर्मचारी बताउँछिन् । उनीहरुले सुन्ने गरिने यौनजन्य कुराकानी र ‘ननभेज’को नाममा भनिने चुट्किलाले उनीहरुको तनाब बढाएको छ । ‘सुन्ने गरी नै अश्लील कुराहरु गर्छन्’, एक कार्यालयमा कार्यरत महिला भन्छिन्,‘सिम्बोलिक रुपमा भने पनि बुझिहाल्छु । रिस त उठ्छ, तर केही गर्न सक्दिन ।’
यो समस्या बिनुको मात्र होइन, स्कुल, कलेज वा अफिस जहा“सुकै जान लागेको वा फर्किंदै गरेको युवतीहरु प्रायः सबैले बिनुको जस्तै नियति भोग्नुपरेको तथ्य कसैसामु छिपेको छैन । झट्ट हेर्दा यो सामान्य जस्तै लागेपनि यसले पछिल्लो समय संस्कृतिको रुप लि“दै गएको छ । केटाहरुमा जिस्क्याउनुपर्ने भावना र केटीहरुमा सहनै पर्ने बाध्यताका कारण शहरमा यसले संस्कृतिकै रुप लिन थालेको हो ।
शहरका सडकमा हि“ड्दै गरेकी युवतीलाई एक शब्द वा वाक्यले जिस्क्याउनु, उनीहरुले नबुझ्ने गरी केही भन्नु, हेर्नु, सामिप्यता दर्शाउन स्पर्श गर्नु, चुम्बन गर्नु, अंगालो मार्नु तथा कुराकानी गर्नु सामान्य लागे पनि गलत नियतबाट गरिने कतिपय यस्ता क्रियाकलाप शहरको संस्कृति बन्दै जाँदा महिलाहरु भने पीडित
भइरहेका छन् । सेक्सुअल ह्यारेसमेन्ट मानिने यस्ता क्रियाकलाप सामान्य लागेपनि यसले महिलाहरुमा निराशा र हिनताबोध गराउने अनुसन्धानले देखाएको छ । मकवानपुरमा पनि बिस्तारै यस्ता क्रियाकलापले संस्कृतिको रुप लि“दैछ ।
सेक्सुअल ह्यारेसमेन्ट महिलामाथि मात्र होइन, पुरुÈमाथि पनि हुन्छ । पुरुÈको जस्तो क्रियाकलापले महिलामाथि ह्यारेसमेन्ट हुन्छ, महिलाको त्यस्तै क्रियाकलापले पुरुÈमा ह्यारेसमेन्ट भइरहेको हुन्छ । महिलाको तुलनामा पुरुÈमाथि यस्ता घटना कम हुने भएकाले पुरुÈलाई यसको असर नगन्य हुन्छ । त्यसैले महिलाहरु नै यसबाट बढी पीडित छन् । तर, कतिपय अवस्थामा आफूलाई प्रयोग गरेर अन्य कसैले यौन आनन्द लिइरहेका हुन्छन् भन्ने कुरा पीडित पÔलाई थाहै नहुन पनि सक्छ । त्यसैले यसबारेमा शहरमा कम चर्चा हुने गरेको जानकारहरु बताउँछन् ।
काम गर्ने कार्यालय, मजदुरी गर्ने थलो, विद्यायालय, क्याम्पस र आफ्नै घर जहाँतही“ महिलामाथि यौनहिंसा भएका घटनाहरु बाहिर नआएका होइनन् । तर, महिला, युवती वा बालिकालाई गलत आशयले केही कुरा भन्नु, हेर्नु, जिस्क्याउनु वा उनीहरुलाई मन नपरिकनै बोल्न बाध्य पार्नु, संवेदनशील अंग छुनुलगायतका क्रियाकलापलाई पनि यौन दुव्र्यवहारमै राखिएको छ ।  यद्यपि सम्बन्धित निकायको यसप्रति ध्यान नजाँदा सेक्सुअल ह्यारेसमेन्टले संस्कृतिको रुप लि“दैछ । बस वा सार्वजनिक सवारी चढ्दा पुरुÈबाट जानाजान शरीर तथा संवेदनशील अंगमा छुने, गलत नियतले हेर्ने, पिछा गर्ने, गलत नियत लाग्ने शब्द तथा वाक्यहरु उनीहरुले सुन्नेगरी बोल्नुलगायतका क्रियाकलापका कारण महिलाहरुले असुरÔित महसुस गर्दै आइरहेका छन् ।
साँघुरो गल्ली वा बाटोमा हि“ड्दा युवतीहरुसँग जानाजान कुम ठोक्काउनु, अगाडि वा पछाडि नै गलत आशयले कुनै शब्द वा वाक्य बोल्नु, हेर्नु, सिठ्ठी बजाउनु, जिस्क्याउनुजस्ता क्रियाकलाप शहरमा सामान्य बन्दैछ । शैÔिक प्रतिष्ठानमा पनि हुने यस्ता क्रियाकलापले स्कुले विद्यार्थीहरुमा समेत प्रभाव जमाउँदै छ ।
महिलाहरु कार्यस्थलमा हुन् वा घर र बजार जहा“ पनि आफूलाई गिराएर गरिने व्यबहारबाट आजित छन् । तर, उनीहरु यसबारे खुलेर बोल्न भने सक्दैनन् । अरुले नसुन्ने गरी बोलिएका छाडा शब्द, गलत नियतको हेराई वा व्यवहारको प्रतिकार गर्दा पनि पुरुÈप्रधान समाजले उल्टै महिलाको नियतमा शंका गरिने भयले महिलाहरु बाँधिएकोले उनीहरु यसबारे कुरा गर्न डराउने गरेको समाजशास्त्रीहरु बताउँछन् ।
के हो ह्यारेसमेन्ट ?
ह्यारेसमेन्टको विभिन्न रुप छन् । महिला पुरुष दुबै माथि हुन सक्छ । कुनै महिलाले पुरुषलाई यौनजन्य दृष्टिकोणबाट जिस्क्याउँछन्, बोलाउँछन्, हेर्छन् छुन्छन् भने त्यो पनि सेक्सुअल ह्यारेसमेन्ट (यौनजन्य हिंसा) नै मानिन्छ । तर, नेपालजस्तो पुरुषप्रधान समाजमा मात्रै होइन, विकसित भनिएका युरोप, अमेरिकी मुलुकमा पनि महिलाले पुरुषमाथि यौनजन्य हिंसा गरेको उदाहरण छैनन् । त्यसैले महिलाले पुरुषमाथि यौनजन्य हिंसा गर्छन् भन्ने कल्पना कमै गरिन्छ । तर पुरुषले महिलामाथि यौनजन्य हिंसा गर्ने गरेको घटनाहरु धेरै बाहिर आएका छन् ।
सेक्सुअल ह्यारेसमेन्ट जहाँ पनि हुन सक्छ, तैपनि बिशेषतः महिलामाथि भीडभाड, सार्वजनिक यातायात र कार्यस्थलमा यस्ता घटनाहरु बढी हुने गरेका छन् । तर, यी घटनाहरुले महिलालाई मानसिकरुपमा तनाव दिएपनि कानुनको सहारा लिन उनीहरुले झन्झट गर्दैनन् । त्यसैले महिलालाई जिस्क्याएको वा यौनजन्य हिंसा गरेको भनेर प्रहरीमा कहिल्यै उजुरी पर्दैन । सहमतिमा हुने यौनजन्य क्रियाकलापलाई यौनजन्य हिंसा मानि“दैन, तर एक पक्षले अर्को पक्षको सहमतिबिना गर्ने कुनै पनि यौनजन्य क्रियाकलापलाई सेक्सुअल ह्यारेसमेन्ट मानिन्छ ।
असामान्य तरिकाले घुरेर हेर्नु, अस्वभाविकरुपमा नजिकिन खोज्नु, छुन खोज्नु, यौनाकर्षण गर्ने चुट्किला भन्ने, व्यक्तिगत जीवनबारे अनावश्यक प्रश्न र टिप्पणी गर्ने, लगाई, हिडाई र शरीरबारे टिप्पणी गर्ने, अश्लील लाग्ने तस्वीर देखाउने, वाक्यांश भन्ने, पत्रपत्रिका देखाउने, अश्लील वा यौनाकर्षण झल्कने इमेल पठाउने, यस्ता वेवसाईटको सदस्य बन्न अनुरोध पठाउने, पटकपटक घुम्न जाउँ भनेर अनुरोध गर्नुलाई सेक्सुअल ह्यारेसमेन्ट अर्थात् यौनजन्य हिंसा मानिन्छ ।
अनुसन्धानबाट कार्यस्थलमा, सडकमा, भीडभाडमा, सार्वजनिक थलोमा महिलामाथि यस्तो हिंसाहरु भएको देखिएको छ भने कार्यस्थलमा आफूभन्दा माथिल्ला तहकाहरुले प्रलोभन र डरधम्की देखाई महिलालाई यौन हिंसाको शिकार बनाउने साथै, कार्यालयमा महिलाको लागि अनुपयुक्त वातावरण सिर्जना गरी उनीहरुमाथि महिला हिंसा गरिरहेका हुन्छन् ।
आफ्नो कोठामा एक्लो महिलालाई काम छ भनेर राखिरहने, काम छ भनेर रातिसम्म कार्यालयमा राख्नेजस्ता प्रवृत्तिले महिलालाई यौन हिंसाको शिकार बनाएको छ ।
महिला अधिकारकर्मी सपना प्रधान मल्लको अगुवाइमा सन् २००४ मा महिलामाथि कार्यस्थलमा हुने गरेको यौनजन्य हिंसाबारे काठमाडौं, बिराटनगर, हेटौंडा र पोखरामा गरिएको अनुसन्धानमा पनि आधाजसो महिलाहरुले कार्यस्थलमा यौनजन्य हिंसाका घटनाहरु व्यहोर्नुपरेको गुनासो गरेका थिए । जसअनुसार गार्मेन्ट उद्योगमा काम गर्ने महिला यौन हिंसाको दृष्टिले सबैभन्दा जोखिममा रहेको तथ्य पत्ता लागेको थियो ।
त्यसैगरी, निजी संघसंस्था, सरकारी कार्यालय र घरेलु कामदारको रुपमा काम गर्ने महिलाहरु पनि यौन हिंसाबाट अछुतो नरहेको तथ्य बाहिर आएको थियो । अनुसन्धानबाट घरेलु कामदारको रुपमा काम गर्ने २५ प्रतिशत महिलामाथि यौनजन्य हिंसा हुने गरेको, सरकारी कार्यालयमा ३३ प्रतिशत, निजी कार्यालयमा ४४ र होटेलमा काम गर्ने ४९ प्रतिशत महिलााथि यौनजन्य हिंसा हुने गरेका ेदेखिएको थियो । यी क्षेत्रहरु कार्यस्थलमा हुने यौनजन्य हिंसाको दृष्टिकोणले सबैभन्दा जोखिमका क्षेत्र हुन् ।
गलैंचा कारखानामा मालिकले नै महिला र पुरुष कामदारलाई सँगै राखेर काम गर्न लगाउने तथ्य खुलेको थियो । महिला र पुरुषलाई सँगै काममा राखेर गफ गर्दै काम गर्न सकून भन्ने हेतुले यसो गर्दा यौनजन्य हिंसाका घटना हुन बढावा पाएको अनुसन्धानको निश्कर्षमा भनिएको छ । एयर होस्टेज हुन मरिहत्ते गर्नेहरु धेरै छन्, धेरैको लागि यो आकर्षक पेसा हो तर मेहनतले एयर होस्टेज बनेकाहरु पनि यौनजन्य हिंसाबाट पीडित छन् । यात्रुले बेला न कुबेला आवश्यक नपर्दा पनि बोलाउने र व्यक्तिगत जीवनबारे अनावश्यक प्रश्न सोध्ने, कत्ति राम्री भनेर जिस्क्याउनेजस्ता व्यबहारले उनीहरु पनि पीडित बनेका छन् ।
उक्त अनुसन्धानका क्रममा विद्यालयमा अविवाहित शिक्षिकाहरुलाई पुरुष शिक्षकले जिस्काउने, अनावश्यक टिप्पणी गर्ने र मोटरसाइकलमा घरसम्म छाडिदिन्छु भन्ने र नमाने गलत हल्ला फैलाइदिने गुनासोहरु पाइएको थियो भने अस्पतालका डाक्टरले समेत नर्सहरु र महिला बिरामीहरुबाट बिभिन्न तरिकाले यौनानन्द प्राप्त गर्न खोज्ने तथ्य फेला परेको थियो । यौनजन्य हिंसाका घटना तल्लो तहको काम गर्ने रिसेप्सनिष्ट, कार्यालयका सहायक, निजी सहायक, सफाई कर्मचारी र घरेलु कामदारमाथि हुने जोखिम बढी हुने अनुसन्धानको निश्कर्ष थियो ।

के छ कानुनी व्यबस्था ?
मुलुकी ऐनको महल १३ मा आशय करणीसम्बन्धी कसैले कुनै महिलाको मञ्जूरीबिना निजको सम्बेदनशील अड्ड छोएमा वा छुने प्रयास गरेमा, निजको भित्री पोशाक खोलेमा वा खोल्ने प्रयास गरेमा, निजलाई अस्वभाविक रूपमा कुनै एकान्त ठाउँमा लगेमा, आफ्नो यौनसम्बन्धी अंग निजलाई छुन, समाउन लगाएमा वा निजलाई अश्लील वा अन्य त्यस्तै प्रकारको शब्द, संकेत प्रयोग गरेमा वा चित्र, तस्वीर देखाएमा, यौनका आशयले जिस्काएमा वा हैरानी दिएमा वा निजसँग यस्तै अन्य कुनै किसिमले अस्वभाविक व्यवहार गरेमा वा निजलाई करणीका आशयले समातेमा यौन दुव्र्यवहार गरेको मानिनेछ र त्यस्तो कसूर गर्ने व्यक्तिलाई एक वर्षसम्म कैद र दश हजार रुपियाँसम्म जरिबाना हुनेछ । यस्तो कार्यबाट पीडित व्यक्तिलाई कसूरदारबाट मनासिब माफिकको क्षतिपूर्ति समेत भराई दिनु पर्नेछ ।

पर्दैनन् उजुरी

मकवानपुर प्रहरीकहाँ बलात्कारजस्तो जघन्य अपराधको उजुरी परे पनि महिलामाथि हुने यौनजन्य हिंसाको उजुरी पर्ने गरेको छैन । जिल्ला प्रहरी कार्यालय मकवानपुरका अनुसार बलात्कारको घटनामा उजुरी दिनेको संख्या बढे पनि यौनहिंसाका अन्य घटनामा भने उजुरी शून्य छ । समाजमा यस्ता घटनै नभएर उजुरी नपरेका भने होइनन् ।
महिला सेलका तथ्याड्ढ अनुसार आव २०६८÷६९ मा १७ वटा जबर्जस्ती करणी र त्यसअघिको बर्षमा ११ वटा बलात्कारका घटना र ५ वटा बलात्कार उद्योगअन्तर्गत मुद्दा दर्ता भएको थियो ।
विगतका तुलनामा महिलाहरु आफैंमा शिक्षित भएकाले हिंसा सहनु हुन्न भन्ने चेतना छ । तैपनि बिभिन्न कारणले महिलाहरु यौनजन्य हिंसाको घटना दर्ता गर्न आउँदैनन् । जिप्रका महिला सेलकी ईन्चार्ज कमला लामाका अनुसार पहिले उजुरी हाल्न हिच्किचाउने महिला अहिले आफैं उजुरी बोकेर आउँछन्, तैपनि सानातिना घटनामा महिलाहरु सहेरै बस्ने गरेका छन् ।
समाजमा महिलाहरुलाई जबर्जस्ती गर्ने, आप्mनै पत्नीलाई जबर्जस्ती गर्ने र बालबालिकाहरुलाई फकाई फुल्याई गरेर समाजकै ठूलाबडा व्यक्तिले जबर्जस्ती करणी गरेको उजुरी दिन आउ“छन् । तर बलात्कार भन्दा तलका यौनजन्य घटनाको उजुरी आउँदैन । सामान्य भनी ठान्नु र समाजका ठूला व्यक्तिले समाजमै मिलाउनुपर्छ भनी दबाब दिनाले पनि घटनाहरु प्रहरीकहाँ आइपुग्दैनन् ।

Read More

बिद्युत आयात गर्न प्रसारण लाइन छैन

हेटौंडा, १९ असोज÷ भारतबाट बिद्युत ल्याएरै भएपनि लोडसेडिङ कम गर्ने प्रधानमन्त्री डा. बाबुराम भट्टराईको प्रतिवद्धता सुनेर मख्ख नेपाली जनताहरुलाई दुःखको खबर छ । प्रधानमन्त्री डा. बाबुराम भट्टराईले चाहेरै पनि नेपालमा भारतबाट बिद्युत आपूर्ति हुन सक्दैन्–बिद्युत ल्याउनका लागि नेपालसँग प्रसारण लाइन नै छैन् ।


हाल रहेको १३२ केभीए पसारण लाइनले भारतबाट एकसय मेगावाट बिद्युत आयात सम्भव छैन् । अहिलेको प्रसारण लाइनले ४० मेगावाटसम्म बिद्युत आपूर्ति धान्न सक्छ तर यत्तिले मात्रै नेपालको लोडसेडिङ समस्या समाधान हुन सक्दैन् । नेपालको लोडसेडिङ अन्त्यका लागि तत्काल ६ सय मेगावाट भन्दा बढी बिद्युत आवश्यक छ ।
    हेटौंडा र बिराटनगरमा रहेका डिजेल प्लान्ट सञ्चालन गरी बिद्युत उत्पादन गर्ने बिकल्प भएपनि यो साह्रै गलत महत्वकांक्ष हुनेछ किनकी भारतबाट डिजेल आयात गरेर डिजेल प्लान्ट सञ्चालन गर्दा प्रति यूनिट ४० रुपियाँ भन्दा बढी मूल्य पर्ने भएकाले न त उपभोक्ताले यसलाई किनेर प्रयोग गर्न सक्छन् न घाटामा चलेको प्राधिकरणले झन् घाटा सहन सक्छ । हेटौंडाको डिजेल प्लान्टले १४ मेगावाट र बिराटनगरको प्लान्टले ३० मेगावाट उत्पादन क्षमता राख्छन् । महंगो खर्चिएर डिजेल प्लान्ट सञ्चालन गरेपनि तीनले सबै माग पूरा गराउन सक्दैनन् ।
    बिद्युत आपूर्तिमा सहजता ल्याउन नेपाल बिद्युत प्राधिकरणले निर्माण सुरु गरेको बढी केभीए क्षमताका कुनै पनि आयोजना समयमै सकिने छाँटकाँट छैन् । प्राधिकरण निर्माण सुरु गरेको हेटौंडा(भरतपुर प्रशारण लाइनको म्याद एक पटक थपेर सन् २०१२ को डिसेम्बर सक्ने योजना भएपनि सिभिल निर्माणको कामै पूरा भएको छैन् । प्रशारण लाइनको लागि तार बिछ्याउने काम रुख काट्ने अनुमतिको प्रक्रियाले ढिलाई भएकाले सुरु भएकै छैन् ।
    प्राधिकरणले आयोजना बनाएरै हेटौंडा भरतपुर र भरतपुर बर्दघाट २२० केभीए प्रशारण लाइन बिस्तार सुरु गरेको थियो । हेटौंडामा भरतपुर प्रशारण लाइनको लागि हेटौंडामा सब स्टेशनको लागि सिभिल निर्माणको काम भएपनि
भरतपुरमा सुरु भएकै छैन् । नेपाल–भारत बिद्युत आपूर्तिका लागि निर्माण गर्न आँटिएको ढल्केबरदेखि भारतको मुझफ्फरपुरसम्मको ४०० केभीए प्रसारण लाइन पनि निर्माणधीन अवस्थामै छ ।
    सिन्धुली–बर्दघाट २२० केभीए प्रसारण लाइनको सम्पूर्ण काम सकिएपनि राख्नुपर्ने ७ वटा टावर मुआब्जा बिवादमा तीन बर्षदेखि राखिएको छैनन् जसका काम सिस्टममा समस्या देखिने गरेको प्राधिकरणका प्राविधिक बताउँछन् ।
    निर्माणाधिन माथिल्लो तामाकोशी, सेती र माथिल्लो मस्र्याड्डदी जनबिद्युत् आयोजनाबाट बिद्युत उत्पादन सुरु हुनुअघि नै प्रसारण लाइनको बिस्तार गर्न नसके ती आयोजनाको बिद्युत खेर जानेछन् । त्यसैले प्रसारण लाइन बिस्तारलाई उच्च प्राथमिकतामा राखेको भएपनि मुआब्जा र कानुनी बिवादले बाधा पु¥याइरहेका छन् ।
    निर्माणाधीन भनिएका प्रसारण लाइन बिस्तार आयोजनाहरु अझैं कम्तिमा ४–५ बर्षअघि पूरा हुने छाँटकाँट देखिदैन् । बिद्युत आयोजनामा पनि यस्तै ढिलाईको समस्या देखिदै आएको छ ।

Read More

एकसय ५६ यौनकर्मी महिला थपिए

    मकवानपुरमा एकसय ५६ नयाँ यौनकर्मी थपिएको तथ्यांक छ । महिला यौनकर्मीको एचआईभी सुरक्षाको लागि १७ बर्षदेखि कार्यरत जनरल वेलफेयर प्रतिष्ठान (जीडब्लुपी) को तथ्यांक अनुसार अक्टोबर २०११ देखि अगस्ट २०१२ सम्मको ११ महिना अवधीमा मकवानपुरमा एकसय ५६ नयाँ यौनकर्मी थपिएका हुन् ।

Read More

आधाले हराउँछन् नागरिकता

भदौं ४ गते जिल्ला प्रशासन कार्यालयबाट नागरिकताको प्रतिलिपि लिएका छतिवनका एक किशोर मंगलबार नागरिकता हरायो भन्दै पुनः बनाउन आइपुगे । जिल्ला प्रशासन कार्यालय मकवानपुरमा यसरी नागरिकता हरायो र च्यातियो भन्दै पुनः बनाउन आउनेको संख्या दुई दर्जन हुने शाखा अधिकृत दिनेशराज सिग्देल बताउँछन् । नागरिकता हरायो र च्यातियो भन्दै बनाउन आउनेहरुको प्रतिलिपि नागरिकताको सिफारीशमा सिग्देल दिनभर व्यस्त रहन्छन् ।

Read More

जेलमै रचना, जेलमै संगीत

हेटौंडा, ३० भदौ÷ २७ बर्षीय बीरबहादुरको ओठले गीत गुनगुनाउन थालेपछि साथ दिने थुप्रै वरिपरि आइसक्छन् । भीमफेदी कारागार भित्र भएका दुई गिटारका तारमा तामाङ र बिधान श्रेष्ठको औला रगडिँदा कारागारमा दैनिक नयाँ संगीत धुन सिर्जना हुन्छ ।

Read More

कारागारमा बृद्ध र रोगी

हेटौंडा-भारतीय नागरिक सेक्स सोभराती र चन्द्रिका दास भीमफेदी कारागारको मुख्य भवनको भ¥याङ मुनी ओछ्यान लगाएर सँगै सुत्छन् । परालले बुनेको गुन्द्रीमाथि पातलो कपडा बिछ्याएर उनीहरले ओछ्याउन बनाएका छन् ।

चार महिनाअघि कारागार आएका दुवैजना कुष्ठरोगी हुन् । उनीहरु लागूऔषध मुद्दामा कारागार चलान नभएका हुन् । उनीहरु दुवैका े हात र खुट्टाका अधिकांश औंला झरिसकेका छन् । उनीहरु अन्य कैदीबन्दी भन्दा फरक स्थानमा बस्छन् । अरुले नदेखुन् भनेर आफ्ना हात र खुट्टा छोपिरहन्छन् ।

Read More

होटलभन्दा कम छैनन् चित्लाङका होमस्टे

    चट्ट् पारेर मिलाइएको ओछ्यान । भुँइका हरिया कार्पेट । अनि जोसुकैको मन पनि जित्नसक्ने खालको मायालु व्यबहार । अनि, स्वादिलो नेवारी परिकार । साथमा हुनेछ, नासपाति र रक्तचन्दनबाट बनेको रक्सी । चित्लाङ गाविसमा निर्माण गरिएको होमस्टेका बिशेषता हुन् यी । चित्लाङको होमस्टे बस्न आइपुग्ने जो कोहीले पनि जिब्रो टोक्दै यसको व्यबस्थापन देखेर भन्ने गर्छन् – होटलभन्दा के कम छन् र चित्लाङको होमस्टे ।
    यहाँका सात घरमा बनाइएको होमस्टेमा ६० जना पाहुना अटाउन सक्छन् । जहाँ उनीहरुले न्यानो स्वागतसहित स्वादिलो खाना अनि मिठो निन्द्र पाउनेमा कुनै शंका छैन् । गाविसमा बुद्धरत्न मानन्धर, राधाकृष्ण बस्नेत, रामकृष्ण बलामी, अशोकसिंह ठकुरी, रामकृष्ण बलामी, लालबहादुर श्रेष्ठ, दलबहादुर गुरुङको घरमा अघिल्लो बर्षदेखि होमस्टे थालिएको हो ।
    होमस्टेका लागि जिल्ला विकास समितिले प्रत्येक घरलाई व्यबस्थापन खर्चबापत १० हजार रुपियाँ उपलब्ध गराएको थियो भने होम स्टे सञ्चालकहरुका लागि व्यबस्थापन र खाना पकाउने तालिमको व्यबस्था गरेको थियो । यहाँको होमस्टेमा मासिक औसत ३० जना पर्यटक आउने गरेको होमस्टे सञ्चालक बुद्धरत्न मानन्धरले जानकारी दिए । यहाँका होमस्टेमा
    होमस्टे सञ्चालनलाई प्रभावकारी बनाउन यहाँ सामुदायिक होमस्टेसमेत गठन भएको छ । यसले होमस्टेको मेनु बनाउने, रेट निर्धारण गर्ने, बिभिन्न संघसंस्थासँग सम्पर्क गरी पर्यंटक भित्र्याउन काम गर्दै आएको अध्यक्ष राधाकृष्ण बस्नेतले जानकारी दिए । सामुदायिक होमस्टेका सल्लाहकारसमेत रहेका मानन्धरका अनुसार यहाँका होमस्टेमा बस्नका लागि  फ्रेन्च, जर्मन र इटालीयन पर्यटकसहित बिद्यार्थीहरु पनि अवलोकन भ्रमणको लागि आउने गरेका छन् ।
    ऐतिहासिक, धार्मिक र साँस्कृतिक सम्पदाले धनी चित्लाङ गाविसमा चन्द्रागिरी, भार्लस्वर पर्वत, अशोक चैत्य, स्वच्छन्द भैरव, तलेजु भवानी मन्दिर र कोट, सातधारा, नयाँ पौवा, सत्तल, त्रिपुरेश्वर, शिवालय, चपकेश्वर महादेव, प्राचीन गोपाली बस्ती, महामुनी एवम् नेपालकै सबैभन्दा ठूलो चीज उद्योगजस्ता पर्यटकीय सम्भावना बोकेका क्षेत्र छन् ।
    मानन्धर पत्नी हिरादेवी पाहुनालाई नेवारी खानासहित स्वागत गर्ने गरेको बताउँछिन् । होमस्टेमा बस्नका लागि आउने पाहुनालाई सञ्चालकले फूलमालासहित नासपातिबाट बनेको रक्सी, अण्डासहित नेवारी शैलीमा स्वागत गर्छन् । चित्लाङ गाविसमा नेवार जातिको बाहुल्यता छ ।
    होमस्टेमा आउँदा खुशी लागेको जिल्ला विकास समितिका नायव सुब्बा किरण थापा बताउँछन् । यस्तो होमस्टे जिल्लाका अन्य पर्यटकीय स्थलमा समेत स्थापना हुनुपर्ने उनको धारणा छ । जिल्ला विकास समितिले जिल्लाको बज्रबाराही र गढी गाविसमा पनि होमस्टे सञ्चालनको लागि पहल गरेको भए पनि ति प्रभावकारी हुन सकेका छन् ।

Read More

पाँच रुपियाँदेखि करोडसम्म

    १५ बर्षअघि सदस्य बनेर पाँच रुपियाँ बचत थाल्दा भीमफेदी गाविसस्थित महिला जागृति बचत तथा ऋण सहकारी संस्थाका पदाधिकारीले कुनै दिन आफ्नो सहकारी नेपालकै उत्कृष्ट बन्नेछ भन्ने सोचेकै थिएनन् । लेखपढ गर्न त के हस्ताक्षरसमेत गर्न नसक्ने अधिकांश सदस्य भएको यस सहकारी देशका दुईसय महिला बचत तथा ऋण सहकारीलाई पछि पार्दै उत्कृष्ट घोषित भएको हो ।
    बचत तथा ऋण सहकारी केन्द्रीय संघको ३२ वटा मापदण्डमा अब्बल ठहरिएको यस सहकारी देशकै उत्कृष्ट महिला सहकारी घोषित भएपछि यसको चर्चा बढी हुन थालेको छ । १५ बर्षे अवधिमा सहकारीले सदस्यका लागि उल्लेख्य काम गरेको छ । सहकारी अध्यक्ष मंगलादेवी श्रेष्ठ सहकारीले ल्याएको परिवर्तनको उदाहरण आफैं भएको सवर्ग सुनाउँछिन् । आठ बर्ष सहकारीको कोषाध्यक्ष पद सम्हालेर हरहिसाबमा पाको बनेकी श्रेष्ठ अहिले सहकारी अध्यक्ष छिन् । सहकारीले गाविसका महिलाको आत्मविश्वास र व्यक्तित्व विकासमा सघाएर आत्मनिर्भर बन्न सिकाएको उनको अनुभव छ । सहकारीमा लागेपछि आफूसहित धेरै महिलाहरुले पढ्न र बोल्न जानेकोमा उनलाई सन्तुष्टि मिलेको छ ।
    ३२ वटा महिला समूहमा आवद्ध ६२ महिलाको बचत संकलनबाट सुरु सहकारीले यस अवधिमा पटकपटक गरी पाँचसय बढी सदस्यलाई प्रौढ शिक्षामा सामेल गराइसकेको छ । जसका कारण सुरुमा ल्याप्चे ठोक्ने सबै सदस्यहरु अहिले आफ्नो नाम लेख्न र हस्ताक्षर गर्नसक्ने भएका छन् । घरायसी काममा व्यस्त भीमफेदीका महिला जुटेर स्थापित सहकारीले गाविसभरका महिलालाई एउटै मालामा गाँसेको छ । हाल सहकारीको नौसय ५५ सेयर सदस्य छन् । ती सबै महिला हुन् । करिब एक हजार घरधुरी भएको भीमफेदी गाविसमा अधिकांश परिवारका महिला यस सहकारीका सदस्य छन् ।
    सहकारीबाट बिना धितो पाइने ५० हजार र धितो राखेपछि पाइने तीन लाखसम्मको कर्जाबाट गाविसका महिला मात्र नभई उनीहरुको जीवनशैली नै फेरिएको छ । सहकारीबाट कर्जा लिएर व्यवसाय गर्दै परिवारको जीवन शैलीमा कायापलट गरेका जुरिखेतकी केशरी थापा, भीमफेदी–७ की मनमाया लो र विष्णु परियार सहकारीले बदलेको जीवनको उदाहरण मात्रै हुन् । उनीहरुले सहकारीको ऋणबाट गरेको लगानीले क्रमशः गाँजर खेती, फर्निचर व्यवसाय र पसल फस्टाएको मात्र छैन, गर्न खोजे हुँदो रै’छ भन्ने उदाहरणसमेत थपेको छ ।
    स्थापनाताका बैठक गर्ने कोठा नपाएर चोक र चौतारामा बसेर छलफल गर्नु परेको स्मरण संस्थाकी सचिव निर्मला थापासँग ताजै छ । गाविसको थोत्रो भवनलाई सहकारीले आफ्नै लगानीमा मर्मत सम्भार गरी बैंकको शाखाझैं भव्य बनाएको छ, जहाँ दैनिक दर्जनांै सदस्य बचत र ऋणको कामले आउजाउ गर्छन् । यस सहकारीकी संस्थापक अध्यक्ष भगवती पुडासैनी जिल्लाकै महिला अगुवाका रुपमा परिचित छिन् ।
    सहकारीको आव २०६८÷०६९ को कूल बचत एक करोड ७ लाख थियो भने पौन दुई करोड लगानी छ । सहकारीले सबभन्दा बढी व्यापार, व्यवसाय, कृषि र पशुपालनमा लगानी गरेको छ । सहकारी कोषाध्यक्ष रीता आलेले एक बर्षमा सहकारीले चार करोडको कारोबार गरेको जानकारी दिइन् ।

Read More

औद्योगिक क्षेत्रमा सबैतिर समस्या

–११ दिन बन्द भएर भर्खरै सुचारु भएको हेटौंडा औद्योगिक क्षेत्रस्थित बर्जर जोन्सन एण्ड निकोल्सन प्रालिमा कार्यरत मजदुरको माग धेरै उद्योगीका लागि चाखलाग्दो बन्यो । सेवा प्रदायक कम्पनीबाट राखिएका २३ मजदुरले आफूलाई उद्योगले नै नियुक्ति दिनुपर्ने माग मात्रै राखेनन् गेटैमा सुतेर ११ दिन उद्योग ठप्प पारिदिए । कारण, उद्योगले करोडौं घाटा सहनुप¥यो ।    बर्जरमा मात्रै होइन हेटौंडा औद्योगिक क्षेत्रमा सुचारु ६४ उद्योगमा यस्तै सेवा प्रदायक संस्थाबाट सयौं कामदार खटिएका छन् । बर्जरमा मजदुरले उठान गरेको माग अन्य उद्योगमा पनि सुरु हुनसक्ने भएकाले उद्योगीहरुको ओठतालु सुकेको हो । कानुनले दिएको अधिकार प्रयोग गर्दै सेवा प्रदायक संस्थाबाट मजदुर राखेको भन्ने उद्योगी र ठेकेदारी प्रथाले श्रम शोषण गरेको आरोप लगाउने मजदुरको दोहारी यत्तिकै सकिने लक्षण देखिँदैन ।–हेटौंडा औद्योगिक क्षेत्रभित्रै रहेको एसियन पेन्टस्ले आफ्नो क्षमता बिस्तारका लागि निर्माण गर्न लागेको अर्को कारखाना भवन निर्माणका लागि खटिएका कामदारले आइतबार करिब दिनभर उद्योगको गेट ठप्प पारे । उद्योगले बाध्य भएर मजदुरसँग सम्झौंता गर्नुप¥यो र– ‘मजदुर नियुक्ति गर्दा हाल खटिएका निर्माण मजदुरलाई प्राथमिकता दिने ।’ यस्तै, सहमति  गरेपछि मात्रै ११ दिनपछि बर्जर खुलेको थियो ।
    एसियन पेन्ट्समा भएको सहमतिले औद्योगिक क्षेत्रमा जग्गा सम्झौंता गरेर खुल्ने तयारीमा रहेका नौ वटा र निर्माणाधीन १४ उद्योगका सञ्चालकलाई झस्काइदिएको छ । किनकि, एसियनको उदाहरण हेर्दा उद्योग निर्माणमा संलग्न मजदुरले पनि रोजगारीका लागि आन्दोलन गर्ने प्रबल सम्भावना छ । अखिल नेपाल टे«ड युनियन महासंघ जिल्ला संयोजक रामशरण घिमिरे ‘भान्जा’को भनाइबाट यो सम्भावनालाई थप बल पुग्छ । ‘निर्माणमा श्रम बगाएको मजदुरले आफ्नो योग्यताअनुसार उद्योगमा श्रम गर्न किन नपाउने ?’ उनको सुझाव छ, ‘निर्माण कार्यमा पसिना बगाएकाहरुलाई उद्योग खुलेपछि नियुक्ति दिएर काममा लगाउनुपर्छ ।’
    बर्जरको उदाहरण हेर्दा, उनीहरुले सेवा प्रदायक संस्थाबाट मजदुर राखेर पनि ढुक्क हुने स्थिति छैन् किनकि केही समयपछि उनीहरुले पनि उद्योगबाट नियुक्ति माग्ने सम्भावना ज्यूँकात्यूँ छ । आफ्नो संगठनले ठेकेदारी प्रथा अन्त्यको माग सुरुदेखि नै उठाउँदै आएको घिमिरेको भनाइ छ । ‘हामी ठेकेदार कम्पनीबाट मान्छे नराख भन्छौं, उद्योगीहरु झन् बढी मान्छे राख्न पाउनुपर्छ भन्छन्’, उनले मजदुर र उद्योगीबीचको अमिल्दो कुरा खुलाए, ‘दुबैले निहुँ खोजेजस्तो भयो यो ।’
    हेटौंडा औद्योगिक क्षेत्रमा देखिएका ताजा समस्याका यी दुई उदाहरण हुन । औद्योगिक क्षेत्रमा मजदुर र मालिक विवादको अनन्त किस्सा थुप्रै छन् । तर, यी पछिल्ला दुई उदाहरणलाई बिभिन्न ढंगबाट विश्लेषण गर्न सकिन्छ ।
    कसैले यसलाई मजदुरले आफ्नो रोजगारीको सुरक्षा नहुने ठानी गरेको आन्दोलनको संज्ञा दिन्छन् त कसैले यसलाई मजदुरले अधिकार खोसेर लिएको प्रतिक्रिया दिन्छन् । उद्योगीहरु यसलाई अराजकता भनिरहेका छन् भने प्रशासनले यस्तो आन्दोलनलाई अप्रत्यक्षरुपमा कानुनविपरीत भनेर विज्ञप्ति जारी गरिसकेको छ ।
    दुई हजार आठसय २९ रोपनी जग्गामा फैलिएको, क्षेत्रफलको हिसाबले नेपालकै ठूलो, औद्योगिक क्षेत्र समस्याबाट अछुतो छैन । करिब तीनहजार पाँचसयलाई रोजगारी अवसर दिलाएको औद्योगिक क्षेत्रभित्रका  उद्योगमा पछिल्लो समय लगातार आन्दोलन चलिरहेको छ । लोडसेडिङले  आलसतालस उद्योगलाई पछिल्लो समय मजदुर आन्दोलनले आलसतालस पारेको छ । केही उद्योगमा देखा परेको मजदुर आन्दोलनको स्वरुप  र अवस्थाले प्रायः सबै उद्योगी भयग्रस्त छन् । उनीहरु मजदुरलाई उद्योगको प्रमुख समस्या देख्छन् ।
    यता, मजदुरको समस्या पनि उस्तै छ । सरकारले तोकेको न्यूनतम पारिश्रमिक ६ हजार दुईसयले उनीहरुको परिवार पाल्नु साह्रै कठिन काम हो । उद्योग संघ हेटौंडाका अध्यक्ष ऋषिराम घिमिरे औद्योगिक क्षेत्रका उद्योगमा काम गर्ने मजदुरले सरकारले तोकेको न्यूनतम पारिश्रमिकभन्दा बढी पाउने गरेको दाबी गर्छन् ।
    मजदुरले मालिकलाई सबैभन्दा ठूलो शत्रु ठान्ने प्रवृत्ति छ । यसैले गर्दा मजदुर र मालिकबीच दूरी छ । ठेकेदारी प्रथाबाट मजदुर नियुक्ति गर्ने चलन नहटेसम्म मजदुर र मालिकबीचको दुरी नघट्ने अखिल नेपाल क्रान्तिकारी टे«ड युनियन महासंघ जिल्ला संयोजक कृष्णराज कोइरालाको धारणा छ ।
    उद्योगीले मजदुरलाई आफ्नो नाफा लुकाएर सधैं कम सुविधा र तलबमा काम लगाउन खोज्ने मुख्र्याइँ गर्ने गरेको मजदुर नेता घिमिरेको आरोप छ । ‘उद्योगीहरु उद्योग बन्द नगराई मजदुरको मागहरु नसुन्ने प्रवृत्ति पनि छ’, घिमिरे भन्छन्, ‘मजदुरले मालिक र मालिकले मजदुरलाई शत्रु देख्ने परिपाटी बन्द हुनुपर्छ ।’
उद्योगी–मजदुरःदुई किनारा    हेटौंडा÷ हेटौंडा औद्योगिक क्षेत्रका उद्योगमा पछिल्लो समय उद्योगी र मजदुरबीचको सम्बन्ध त्यति राम्रो देखिँदैछ । पछिल्लो केही महिनामा औद्योगिक क्षेत्रका आधा दर्जन उद्योगमा मजदुर आन्दोलन भएका छन् । मजदुर आन्दोलनलाई नियाल्ने मात्रै हो भने पनि उनीहरुबीच राम्रो सम्बन्ध नभएको सहजै अनुमान गर्न सकिन्छ ।
    श्रम ऐनअनुसारको तलब सुविधा दिएको दाबी गर्ने उद्योगी र छाक टार्नै गाह्रो भएको गुनासो गर्ने मजदुरबीचको सम्बन्ध चिसिनुमा वर्तमान सरकारी नीति नै दोषी देख्छन्, अखिल नेपाल क्रान्तिकारी टे«ड युनियन महासंघ जिल्ला संयोजक कृष्णराज कोइराला । पछिल्लो समय बढेको उद्योगी र मजदुरबीचको दूरीको कारण के होला ? उत्तरमा कोइराला भन्छन्,‘यो मजदुर र उद्योगीको मात्रै बिषय होइन, वर्तमान नीति नबदलिएसम्म उनीहरुबीचको सम्बन्ध राम्रो हुँदैन । त्यसको लागि ठेकेदार कम्पनीमार्पmत् मजदुर राख्न पाउने अनुमति दिने नीति खारेज गरिनुपर्छ ।’ हाल श्रम ऐनअनुसार उद्योगमा काम गर्ने भरिया, सामान मिलाउने कामदार, सुरक्षा मजदुर, बगैंचामा काम गर्ने र भान्सामा काम गर्ने मजदुर  सेवा प्रदायक संस्थासँगको सम्झौतामा राख्न सकिने प्रावधान छ । श्रम ऐनमा उल्लिखित यस्तो प्रावधान नै मजदुरको श्रम शोषणको कारक बनेको कोइरालाको ठहर छ ।
    मजदुरले सेवा प्रदायक संस्थासँगको सम्झौतामा मजदुर राख्न नपाउने माग गरिरहँदा उद्योगी भने सबै मजदुर सेवा प्रदायक संस्थाबाट राख्न पाउनुपर्ने माग गरिरहेका छन् । ‘नो वर्क नो पे नीति लागू हुनुपर्छ’, उद्योग संघ हेटौंडा अध्यक्ष ऋषिराम घिमिरे भन्छन्, ‘घण्टाको दरले ज्याला दिने नीति लागू हुनुपर्छ ।’ घिमिरे टे«ड युनियनबीचको अस्वस्थ प्रतिस्पर्धाका कारण जसले मन लाग्यो उसले उद्योग बन्द गर्ने लहड चलेको धारणा व्यक्त गर्छन् । ‘टे«ड युनियनहरुको अवस्थ प्रतिस्पर्धाका कारण उद्योगहरु बन्द हुने क्रम बढेको छ’, उनले भने, ‘जिल्लामा रहेको ठूला पार्टीका मुख्य नेताले मकवानपुरलाई औद्योगिक जिल्ला घोषणा गर्न प्रतिबद्धता व्यक्त गरिरहेका छन् तर मजदुरलाई पनि कसैले उचालिरहेका छन् ।’
    मजदुरलाई आन्दोलनमा होमाउँदा तत्कालका लागि कुनै पार्टीलाई केही फाइदा भएपनि दीर्घकालीनरुपमा यसको नकारात्मक असर देखापर्ने उनको धारणा छ । ‘उद्योगै नरहे मजदुर रहन्न भन्ने भावना हुनुपर्छ’, उनी भन्छन् । जिल्लाबासीलाई उद्योग नचाहिए सबै उद्योगीहरु आआफ्नो उद्योग बन्द गर्न तयार भएको उनी बताउँछन् । ‘पहिलो कुरा मकवानपुर जिल्लालाई उद्योग चाहिएको छ कि छैन ?’, उनले थपे,‘चाहिँदैन् भने हामी उद्योग बन्द गर्न तयार छौं ।’
    औद्योगिक मजदुरहरुले परिवार पाल्नै गाह्रो भएको गुनासो गरिरहँदा उद्योग संघ हेटौंडाका अध्यक्ष घिमिरे नेपाल राज्यभरका उद्योगभन्दा हेटौंडा औद्योगिक क्षेत्रमा रहेका उद्योगले सबैभन्दा बढी तलब र सुविधा दिएको दाबी गर्छन् । नेपाल सरकारले ६ हजार दुईसय न्यूनतम तलब तोकेको छ तर, औद्योगिक क्षेत्रका मजदुरले मासिक औसत ८ हजार रुपियाँ बुझ्नेगरेको घिमिरेको दाबी छ ।
    ठेकेदार कम्पनीसँग कामदार राख्न पाउने नीतिको बिरोध गर्छन् मजदुर तर उद्योगीहरुको प्रश्न छ– कानुनले दिएको अधिकार किन प्रयोग गर्न नपाउने ? उद्योगमा काम गर्ने सबै मजदुर सेवा प्रदायक संस्थाबाट राख्न अनुमति पाउनुपर्ने माग गर्ने उद्योगी र कुनैपनि मजदुर सेवा प्रदायक संस्थाबाट राख्नै नहुने माग गर्ने मजदुरको माग हेर्दा यी एकै नदिका दुई किनारा झैंं लाग्छन् ।
    ‘कार्यालय सहायकदेखि उद्योगको जीएमसम्म सेवा प्रदायक संस्थाबाट राख्न पाउनुपर्ने हाम्रो माग हो’, अध्यक्ष घिमिरेले भने,‘अझ् योग्य व्यक्ति पाइन्छ भने घण्टाको दरले मूल्य तिरेर कामदार राख्ने व्यबस्था हुनुपर्छ ।’ उनको यो भनाइ मजदुरको मागसँग पटक्कै मिल्दैन । मजदुरहरु सबै प्रकारका कामदारलाई उद्योगले नियुक्ति दिएर उनीहरुको सामजिक सुरक्षाको ग्यारेन्टी लिनुपर्ने माग गर्छन् ।
हेनपा–उद्योगीको जुहारी    हेटौंडा÷ औद्योगिक क्षेत्रभित्र नगरपालिकाको सुको लगानी नभएकाले व्यबसाय कर तिर्दिन भन्ने उद्योगी र जसरी भएपनि लिने नगरपालिकाको नीतिले उद्योगी र नगरपालिकाबीच जुहारी नै चलेको छ । नगरपालिकाले स्थानीय स्वायत्त शासन ऐन लागू भएदेखि नै औद्यौगिक क्षेत्रभित्रका उद्योगसँग व्यबसाय कर, सम्पति कर र बहाल कर लिने नीति बनाए पनि उद्योगीले कुनैपनि कर सजिलै तिरेका छैनन् ।
    अन्तर्राष्ट्रिय अभ्यासलाई मान्ने हो भने औद्योगिक क्षेत्रभित्रको उद्योगसँग नगरपालिकाले कुनैपनि शीर्षकमा कर लिन नमिल्ने उद्योगीहरुको भनाइ छ तर, नगरपालिका कानुनले आफूलाई अधिकार दिएको भन्दै उद्योगीसँग बहालकर मात्रै भनेपनि उठाउने बिचारमा छ ।
    नगरपालिकाले नगरक्षेत्रमा व्यबसाय गर्नेसँग प्रकृति हेरी वार्षिकरुपमा व्यबसाय कर संकलन गर्छ, घर तथा जग्गाको मूल्याड्ढनको आधारमा सम्पति कर असुल्ने गर्छ भने कुनैपनि घर तथा जग्गा भाडामा लगाएवापत् दुई प्रतिशत बहालकर लिने गर्दछ । उद्योगलाई जग्गा भाडामा लगाएवापत् नगरपालिकाले औद्योगिक क्षेत्र व्यबस्थापन लिमिटेडसँग बहालकर लिने नीति बनाएको छ । त्यस्तै, उद्योगीसँग व्यबसाय सञ्चालन  गरेबापत् व्यबसाय कर लिने निर्णय उसको छ ।
    घर र जग्गाको एकीकृत सम्पति कर लिनुपर्ने व्यबस्था भएपनि औद्योगिक क्षेत्रभित्रको उद्योगको संरचना उद्योगीको र जग्गा औद्योगिक क्षेत्र व्यबस्थापन लिमिटेडको भएकाले संकलनमा अप्ठेरो परेको नगरपालिकाका प्रबन्धक बीके महर्जन बताउँछन् । जसका कारण एकीकृत सम्पति कर तत्कालका लागि छुट गर्ने निर्णय भएको प्रबन्धकले जानकारी दिए । तर, उद्योगीसँग बहालकर र औद्योगिक क्षेत्र व्यबस्थापन लिमिटेडसँग बहालकर बापतको रकम असुल्ने नीति नगरपालिकाको छ । तर, उद्योगी व्यबसाय कर तिर्न मञ्जुर छैनन् भने व्यबस्थापन कार्यालयसमेत आपूm सरकारी निकाय भएकाले बहाल कर छुट हुनुपर्ने माग गरिरहेको छ । महर्जनको भनाइमा यो हेटौंडाको मात्र समस्या होइन, औद्योगिक क्षेत्र भएका नेपालका १० वटै नगरपालिका र उद्योगीबीच उत्पन्न विवाद हो ।
    नगरपालिकाले तोकेको व्यबसाय कर नतिर्ने भनेपनि हेटौंडामा घर भएका उद्योगीहरुलाई त्यो नतिरी धरै छैन । किनकि व्यबसाय कर नतिरी नगरपालिकाले जन्म दर्ता, नगरिकताको
सिफारिस, घरजग्गा कारोबारको सिफारिस, नक्सापास केही गर्दैन । त्यसैले, हेटौंडामा घर भएका उद्योगी मन नलागीनलागी भएपनि व्यबसाय कर तिर्न बाध्य छन् । तर, हेटौंडा बाहिरका उद्योगी भने व्यबसाय कर तिर्नबाट पञ्छिदै आएका छन् । र पनि, नगरपालिकाले उनीहरुसँग
रकम असुल्न सकेको छैन । ‘व्यबसाय कर असुलीमा भने उद्योगीसँग पक्षपात भएकै हो’,
नगरपालिकाका प्रबन्धक महर्जन स्वीकार्छन्,‘सबैसँग लिन नसकिएकै हो ।’ उद्योग संघ हेटौंडा अध्यक्ष ऋषिराम घिमिरे पनि नगरपालिकाले कोही उद्योगीसँग बहालकर जबर्जस्ती लिने र कसैलाई छुट दिने बिभेदकारी नीति लिएकोमा सन्तुष्ट छैनन् । ‘राज्यले सबैलाई बराबरी व्यबहार गर्नुपर्ने होइन् र ?’, उनको प्रश्न हो यो ।
अलपत्र औद्योगिक जिल्ला घोषणा माग    हेटौंडा÷ मकवानपुर उद्योग बाणिज्य संघले २०५३ सालदेखि नै मकवानपुरलाई औद्योगिक जिल्ला बनाउनुपर्छ भनी माग गरेको भएपनि हालसम्म त्यसको कतैबाट सुनुवाई भएको छैन । हेटौंडामा मुलुककै ठूलो क्षेत्रफलमा फैलिएको औद्योगिक क्षेत्र छ ।
    मकवानपुर उद्योग बाणिज्य संघ अध्यक्ष भुवनलाल श्रेष्ठ आफूहरुको मुद्दालाई सरकारले वेवास्ता गरेको आरोप लगाउँछन् । ‘हाम्रो मागबारे सरकार मौन छ’, उनले भने, ‘सरकारी धारणा केही आएका छैन ।’ मकवानपुरको
करिब १८ प्रतिशत भूभाग मात्रै उब्जनिको हिसाबले उपर्युक्त भएको र अधिकांश भू–भाग पहाडी क्षेत्रले ढाकेकाले यहाँको जमिनको उपयोग उद्योग स्थापनाको लागि उपयोग हुनुपर्ने श्रेष्ठको भनाइ छ । ‘कृषि उब्जानि हुने जिल्लालाई कृषिमा लगानी गरेर मकवानपुरजस्तो जिल्लालाई उद्योगको लागि उपर्युक्त बनाइदेउ भन्ने हाम्रो माग हो’, श्रेष्ठले भने, ‘तर, सरकारी धारणा आएको छैन ।’
    सरकारले मकवानपुरलाई औद्योगिक जिल्ला घोषणा गरे यहाँका उद्योगी व्यवसायीले आफूले गर्नुपर्ने दायित्व पूरा गर्न तयार रहेको श्रेष्ठको कथन छ । प्रमुख जिल्ला अधिकारी कृष्णहरि पुस्करसमेत मकवानपुर उद्योगमैत्री भएकाले व्यबसायीको माग सम्बोधनमा सहजीकरण गर्ने बताउँछन् ।

Read More

खाद्यान्न भाउ नियन्त्रणबाहिर

हेटौंडा, ५ भदौं÷ ‘आजसम्म भाउ घटेको थाहा छैन’, घरको लागि खाद्यान्न किन्न हेटौंडा बजार आएकी कमलडाँडाकी रमा पौडेलको भनाई यो हो । उनी जहिले खाद्यान्न किन्न आउँछिन त्यो बेलामा कुनै न कुनै खाद्यान्नको भाउ बढेकै हुन्छ । कहिले एकै चोटी सबैको भाउ बढिसकेको हुन्छ । किन बढ्न उनलाई थाहै हुन्न । न त कसैले बताउछ ।
पछिल्लो दुई महिनामा खाद्यान्नको भाउ बढेको बढ्यै छ । अधिकांश खाद्यान्नको कच्चा पदार्थको रुपमा वा सोझै भारतबाट आउने भएकाले किन भाउ बढेको  कसैलाई थाहा छैन । तर, उपभोक्ताहरु लगातार महंगो खाद्यान्न किन्न बाध्य छन ।
पछिल्लो दुई महिनामा चालम, तेल, दाल, चिनि, केराउ, पिठोजस्ता घरायसी प्रयोजनको खाद्यान्नमा लगातार भाउ बढेको बढ्यै छ । तर, बजार अनुगमन र नियमनको जिम्मेवारी पाएको निकाय मौन हुँदा उपभोक्ताको खल्ती रित्तिने क्रम यत्तिमै रोकिने छाँट छैन । किनकि प्रत्येक हप्ताजसो खाद्यान्नको भाउमा केही न केही बृद्धि भइरहन्छ । घट्ने लक्षण कहिल्यै देखिदैन ।
दुई महिनामा चिनीमा ७ रुपियाँ, चामलमा १० रुपियाँसम्म, मसुरोको दाल १० रुपियाँ, रहर दाल १० रुपियाँ, मुगको दालमा १० रुपियाँ, चनामा १० रुपियाँ, भटमास, सुर्यमुखी र तोरीको तेलमा पनि ७ रुपियाँसम्म बढेको छ, (हेर्नुस् बक्स) । यी त भए दुई महिना भित्रमा बढेको खाद्यान्नको भाउ । यसअघि पनि खाद्यान्नमो मूल्य उकालो लाग्ने क्रम थियो । दुई महिनामा सबै खाद्यान्नको भाउ अकासिदा पनि यसको कारण खोतल्ने प्रयास जिम्मेवार निकायले गरेको छैन ।
आर्थिक बर्षको अन्त्य र बजेट भाषणलाई लक्षित गरी हरेक बर्षजसो खाद्यान्नको भाउ बढ्ने गरेको खुद्रा व्यबसायी संघ मकवानपुर अध्यक्ष कुलप्रसाद चौलागाई बताउँछन । ‘भाउ किन बढ्यो हामीलाई थाहा हुन्न’, चौलागाईले भने,‘ठूला व्यापारीले भाउ बढ्यो भनेपछि त्यही अनुसार किन्ने हो ।’ चौलागाईका अनुसार हेटौंडा बजारका खुद्रा व्यापारीले ठूला व्यापारीसँग खरिद गरी चिनीमा ५ रुपियाँ प्रतिकेजी, पिठो चामललगायत खाद्यान्नमा दुई रुपियाँ प्रतिकेजी नाफामा बिक्री गर्छन । ‘भाउ बढेर हाम्रो नाफा बढ्ने होइन्’, चौलागाईले भने ।
कान्तिराजपथमा चालल, आलु, प्याजजस्ता खाद्यान्नको थोक व्यबसाय गरिरहेका गणेश सब्जी भण्डारका सञ्चालक हरिप्रसाद दाहाल खाद्यान्नको भाउ किन बढ्यो भन्ने जानकारी नभएको बताउछन । ‘बीरगञ्जका व्यापारीले भारतबाट चामल ल्याएर प्याकिङ गर्छन र आफ्नो भाउअनुसार बिक्री गर्छन’, उनले भने,‘यातायात भाडासमेत बृद्धि भएको छ ।’ यहाँको भाउ बढ्नुमा बीरगञ्जको व्यापारी कारक देख्छन् उनी ।
तेलको थोक बिक्री गरिरहेको जमादार स्टोरका सञ्चालक दीपक बलामी एक महिनायता तेलको भाउ स्थिर भएपनि त्यसअअघि भाउ बढेको बताउछन । उनका अनुसार तोरी, भटमास र सुर्यमुखी तेलको थोक मूल्यमै सात रुपियाँसम्म बढेको छ । ‘उतै (बीरगञ्ज) बाटै बढेर आएको हो’, उनले भने,‘बढ्नुको कारण हामीलाई थाहै हुन्न ।

Read More

होटलमा छापाः मार्ने कि नमार्ने ?

    मुरारी देवकोटा (नाम परिवर्तन) अहिले १७ बर्षका भए । हाल उनी जिल्ला प्रहरी कार्यालय मकवानपुरको हिरासत कक्षमा छन् । उनलाई दुई दिन अघि प्रहरीले हेटौंडा बसपार्कको एक होटलबाट पक्राउ गरेको थियो । उनलाई पक्रनुको कारण हो–उनी र अर्की एक युवती एउटै कोठामा थिए । देवकोटा टिभी हेर्दै थिए उनकी प्रेमीका (उनले भनेअनुसार) बाथरुममा नुहाउँदै थिइन् । त्यही बेला प्रहरी पुगेर पक्राउ गरेपछि उनीहरु दुवैलाई सार्वजनिक अपराध ऐनअन्तर्गत मुद्दा दायर गरिएको छ । आरोप हो–सार्वजनिक स्थानमा अश्लिल क्रियाकलाप गरेको । अब उनीहरुले पाउने सजाय अस्पष्ट नेपाली कानुनको हातमा छ । सार्वजनिक अपराध ऐनअनुसार उनीहरुमाथि २८ हजारसम्म जरिवाना र केही महिना कैद पनि हुनसक्छ ।

Read More

पत्रकारहरु सच्चि नुजरुरी

    पत्रकारहरुले समाचार लेख्दा आचारसंहिताको प्रयोग गर्दै आचरणसमेत सुधार गर्नुपर्ने निश्कर्ष निकालिएको छ । ेटौंडामा सोमबार प्रदर्शित पीडामा पत्रकारिता शिर्षकको बृत्तचित्र प्रदर्शनीका सहभागीहरुले यस्तो निश्कर्ष निकालेका हुन् । पत्रकारहरुमाथि हुने आक्रमणमा केन्द्रीत बृत्तचित्रमा संखुवासभाका किशोर बुढाथोकी, बिराटनगरका खिलानाथ ढकाल, रुकुमकी टिका विष्टमाथिको आक्रमण र बाराका बीरेन्द्र साहसहित हत्या भएका पत्रकारको घटनासँग सम्बन्धित छ ।

Read More

उफ्,यो ह्यारेसमेन्ट

मकवानपुर बहुमुखी क्याम्पस कक्षा ११ मा पढ्दै गरेकी बिना ५ किलोमिटर टाढा नवलपुरबाट हिडेर आउन सम्भव नभएकै कारण म्याजिक भ्यान, माइक्रो वा ट्याम्पो चढेर कलेज आउनेजाने गर्छिन् । तर, उनको कलेज आउँदा र जाँदा र्सधैं तनाव व्यहोर्नुपर्ने हुन्छ । उनलाई कसैले नजिक्याएको दिनै हुँदैन अनि कसैले जिस्क्याएपछि उनको पारो तालिहाल्छ । रिस उठिहाल्छ । केटाहरुले कहिले गाडीमै भएको बेलामा उनको कपाल तानिदिन्छन् त कहिले पछाडि बसेर नानाभातिका कुरा सुनाएर दिक्क पार्छन् । तर, जिस्क्याउनेहरुलाई उनले केही गर्न सक्ने अवस्था छैन् ।

Read More

सुरु भयो मायाको मौसम

हेटौंडा, १७ मंसिर÷ जाडो बढ्दै गर्दा उर्लिएको पिकनिक खाने र घुम्न जानेहरुको भीडसंगै मायाको मौसम सुरु भएको अनुभव गर्न थालिएको छ । रमणीय पार्क र खुल्ला स्थानमा घुम्न र पिकनिक खान आउनेहरुको रमाईलो, आत्मीयता र सम्बन्ध देख्ने र अनुभव गर्नेहरुलाई अबको मौसम मायाका लागि हो भन्ने लागेको हुनसक्छ ।

Read More